اختلالات رفتاری در کودکان
اختلالات رفتاری در کودکان : برخی از کودکان رفتارهای بیش ازحد سخت و چالش اور دارند که خارج از نرم سنی آنهاست.
- این مشکلات ممکن است ناشی از استرس های موقت باشند یا شاید نشانگر اختلالات پابرجایی باشند. رایجترین اختلالات رفتاری عبارتند از اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)، اختلال سلوک (OC) و اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD).
- پسرها بیشتر از دخترها احتمال ابتلا به این اختلالات را دارند.
- گزینه های درمان شامل آموزش والدین، درمان شناختی رفتاری، دارو و درمان مشکلات مرتبط با این اختلالات است.
همه کودکان ممکن است شیطنت کنند یا لحظاتی نافرمان و تکانشگر باشند و این کاملا طبیعی است. اما رفتارهای برخی از این کودکان بیش ازحد آزاردهنده و دشوار است و متناسب با سن انها نیست.
رایجترین اختلالات رفتاری عبارتند از اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)، اختلال سلوک (OC) و اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD). این سه اختلال رفتاری نشانه های مشترکی دارند به همین دلیل تشخیص انها دشوار و زمانبر است. یک کودک یا نوجوان ممکن است همزمان دو اختلال داشته باشد. عوامل تشدیدکننده دیگر مشکلات عاطفی، اختلالات خلقی، مشکلات خانوادگی و سوء استفاده مواد هستند.
اختلال نافرمانی مقابله ای
دربین کودکان زیر ۱۲ سال حدودا یک نفر از دو نفر به این اختلال مبتلا است و نسبت ابتلای پسرها دوبرابر دخترها می باشد. بعضی از رفتارهای رایج در یک کودک با اختلال نافرمانی مقابله ای عبارتند از: به راحتی عصبانی یا برانگیخته می شود، بدخلقی های مداوم، مشاجره دائمی با بزرگسالان ازجمله والدینش، نافرمانی درمقابل پذیرش قوانین، آزار دادن یا خشمکین کردن عمدی دیگران، عزت نفس پایین، آستانه تحمل پایین، مقصر دانستن دیگران بخاطر هر اشتباه و بدرفتاری.
اختلال سلوک
کودکان دارای اختلال سلوک معمولا به خاطر رفتارهای ناهنجارشان و عدم پیروی از قواعد برچسب «بچه های بد» به انها زده می شود. حدود ۵درصد بچه های ۱۰ ساله دچار اختلال سلوک هستند، نسبت این اختلال در پسرها ۴ برابر دخترهاست. حدود ۱سوم کودکان دارای اختلال سلوک به بیش فعالی هم مبتلا هستند.
برخی از رفتارهای رایج کودکی با اختلال سلوک عبارتست از:
- عدم اطاعت از والدین یا صاحبان قدرت
- چندین بار فرار از مدرسه
- تمایل به استفاده از مواد بخصوص سیگار و الکل در سنین کم
- فقدان همدردی با دیگران
- رفتارهای خشونت آمیز با حیوانات و مردم یا رفتارهای سادیستی مثل قلدری کردن و سوءاستفاده جسمی و جنسی از دیگران
- اشتیاق برای شروع دعواهای جسمی
- استفاده از سلاح در دعواها
- دروغگویی دائمی
- رفتارهای جنایت امیز مثل دزدی، ایجاد اتش سوزی عمدی و خرابکاری
- تمایل به فرار از خانه
- تمایلات خودکشی- اگرچه کمتر است.
اختلال بیش فعالی و نقص توجه
حدود ۲ تا ۵ درصد کودکان دچار اختلال بیش فعالی هستند و نسبت پسرها سه برابر دخترهاست. ویژگیهای این اختلال عبارتست از:
- نقص توجه: دشواری در تمرکز، فراموشی قواعد، از یک تکلیف به تکلیف دیگر پریدن بدون اتمام هیچ کدام.
- تکانشگری: صحبت بیش ازحد، استانه تحمل پایین، اشتباه کاری
- بیش فعالی: بیقراری و تکان خوردن دائمی
عوامل خطرسازِ اختلالات رفتاری در کودکان
علل سه اختلال نافرمانی مقابله ای، سلوک و بیش فعالی هنوز ناشناخته است ولی عوامل خطرساز انها عبارتند از:
- جنسیت: پسرها بیش از دخترها دچار اختلالات رفتاری می شوند. هنوز معلوم نیست که این تفاوت در دو جنس به دلیل تفاوتهای ژنتیکی است یا تفاوتهای اجتماعی.
- بارداری و تولد: حاملگی های دشوار، تولد زودهنگام و وزن کم در برخی موارد در مشکلات رفتاری آینده تاثیر دارد.
- مزاج: کودکانی که تربیتشان دشوار است و از سنین کم زودجوش و پرخاشگر هستند بیشتر احتمال دارد که بعدها دچار اختلالات رفتاری شوند.
- زندگی خانوادگی: اختلالات رفتاری در خانواده های مشکل دار محتمل تر هستند. در خانواده هایی که خشونت خانگی، فقر، کم توجهی والدین یا سوء استفاده از مواد وجود دارد خطر ابتلا به این اختلال افزایش می یابد.
- مشکلات یادگیری: مشکلات خواندن و نوشتن اغلب با مشکلات رفتاری همبستگی دارند.
- عقب ماندگی ذهنی: احتمال اختلالات رفتاری در کودکان عقب مانده دوبرابر بیشتر است.
- رشد مغزی: مطالعات نشان داده اند که در کودکان بیش فعال بخشهایی از مغز که کنترل توجه را بر عهده دارند کمتر فعال هستند.
تشخیص اختلالات رفتاری کودکان
اختلالات رفتاری مخرب پیچیده هستند و عوامل بسیار مختلفی را دربرمی گیرند. مثلا کودکی که رفتارهای نابهنجار در اختلال سلوک را دارد ممکن است بیش فعالی، اضطراب، افسردگی و مشکلات خانوادگی هم داشته باشد.
روشهای تشخیصی عبارتند از:
- تشخیص ازسوی یک متخصص مثل روانشناس، روانپزشک یا پزشک اطفال.
- مصاحبه های عمیق با کودک، والدین و معلمان
- چک لیست های رفتاری یا پرسشنامه های استاندارد.
اگر رفتار کودک ملاکهای اختلال رفتاری طبق DSM را داشته باشد این تشخیص گذاشته می شود.
محرکهای استرس آوری که این مشکلات رفتاری را ایجاد می کنند باید کنترل کرد. مثلا بیماری یکی از والدین یا تمسخر و تحقیر کودکان دیگر می تواند باعث تغییرات رفتاری در کودک شود و این عوامل را باید از همان ابتدا درنظر گرفت.
درمان اختلال رفتاری در کودکان
کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری که درمان نشده اند در بزرگسالی دچار مشکلات زیادی خواهند شد. به طور کلی مداخله هرچه زودهنگام تر باشد نتیجه بهتری حاصل می شود.
یک مطالعه گسترده در امریکا نشان داد که درمان دارویی و رفتاری کودکان بیش فعال همه ابعاد رفتاری انها را در خانه و مدرسه بهبود بخشیده بود.
درمان معمولا چندجانبه است و به نوع اختلال و عوامل موثر بر اختلال بستگی دارد ولی شامل این موارد می شود:
- آموزش به والدین: مثلا به والدین یاد دهند که چگونه با کودکانشان ارتباط برقرار کنند و انها را کنترل نمایند.
- خانواده درمانی: به کل خانواده کمک می شود تا ارتباطات و مهارتهای حل مساله خود را ارتقا دهند.
- درمان شناختی رفتاری: برای اینکه به کودک کمک شود تا افکار و رفتارش را کنترل کند.
- آموزش اجتماعی: مهارتهای اجتماعی مهم مثل نحوه گفتگو کردن یا همکاری با دیگران به کودک اموزش داده می شود.
- کنترل خشم: به کودک یاد می دهیم که نشانه های ناکامی را در خود بشناسد و به جای پاسخ با رفتار خشونت امیز و پرخاشگرانه مهارت های مقابله سازگارانه را ابراز کند. تکنیک های ارامش بخشی و کنترل استرس نیز آموزش داده می شوند.
- حمایت در مشکلات مرتبط: مثلا حمایت حرفه ای از یک کودکی که مشکل یادگیری دارد مفید خواهد بود.
- تشویق: بسیاری از کودکانی که اختلالات رفتاری دارند شکستهای و ناکامی های متعددی را در مدرسه و روابطشان با دیگران تجربه می کنند. تشویق کودک برای شکوفا کردن استعدادهایش (مثلا ورزش) می تواند به عزت نفس او کمک کند.
- دارو: برای کنترل رفتارهای تکانشگرانه.